Zwiedzanie

Kościół został wybudowany w latach 1461-1465, pierwotnie jako świątynia jednonawowa; później przebudowano kościół, tworząc budowlę trójnawową. Nazwisko architekta zaginęło niestety na przestrzeni dziejów. Prace związane z wykończeniem kościoła i rozbudową klasztoru trwały jeszcze do końca XV stulecia. Z kolei w XVII wieku, w okresie świetności i rozkwitu przeworskiego konwentu, bogato wyposażono kościół i dokonano szeregu znaczących prac modernizacyjnych.
Uwagę wszystkich odwiedzających przykuwa bardzo charakterystyczna, widoczna z daleka fasada kościoła, będąca książkowym przykładem tzw. gotyku małopolskiego. Jednym z jego typowych elementów są ślepe okienka, zwane blendami. Warto zauważyć, że niskie dzisiaj wejście główne było onegdaj o wiele wyższe, a do tego prowadziły do niego schody!
Różnicę widać, patrząc na nie z wnętrza kościoła.

Z południowej (prawej) strony znajduje się wejście do krużganku oraz mur klasztoru. Udamy się więc na północ. Przy doskonale zachowanych murach obronnych z XVII wieku stoi dzwonnica wybudowana w roku 1973, z trzema dzwonami o imionach na cześć patronów kościoła: Barbara (500 kg), Antoni (800 kg) i Maria (1 650 kg).

Staraniem naszych gwardianów oraz władz miasta pieczołowicie odrestaurowano mury obronne, niegdyś broniące klasztoru i miasta od strony wschodniej i północnej. Zachowane fragmenty zostały wybudowane w latach 1645-1647, a całość zmodernizowanych wówczas fortyfikacji projektował → inż. Krzysztof Mieroszewski. Dziś jest to uroczy i ciepły zakątek.

Od strony wschodniej wzrok przechodniów przyciąga → manierystyczny trójboczny szczyt prezbiterium, wybudowany w roku 1612. Warto zwrócić uwagę na obecne także i tu ślepe okienko – wspomnianą już blendę – oraz piękne ornamenty w górnych kondygnacjach.

Od strony północnej (murów obronnych) do bryły kościoła przylega → rokokowa kaplica wybudowana w 1757 roku, jako kaplica Jezusa Biczowanego. W latach 1894-1962 była to kaplica przeworskiej Matki Bożej Pocieszenia a obecnie znajduje się tam cudowny obraz Św. Antoniego.

Wspaniałym uzupełnieniem jest przebudowana w drugiej połowie XVII w. ośmioboczna wieża w formie baszty, z koronkowym zwieńczeniem oraz blendami dobrze nawiązującymi do manierystycznych ornamentów szczytu prezbiterium.

Najcenniejszymi zabytkami nawy północnej i południowej są ołtarze boczne i końcowe. Obrazy ze wspaniałymi rokokowymi ramami otacza iluzjonistyczna polichromia, imitująca wielkie bogactwo form architektonicznych z ornamentami → rocaille i roślinnymi o wspaniałej kolorystyce.

Zapraszamy do jej zwiedzania oraz do modlitwy, której sprzyja nieco mroczny i tajemniczy charakter tej części kościoła.

Pierwszym w kolejności jest ołtarz → Świętego Floriana. Zgodnie z tradycją przedstawiono Go w zbroi, chociaż mało przypominającej zbroję rzymskiego oficera. W tle aniołowie pomagający gasić pożar temu patronowi strażaków.

Kolejnym ołtarzem jest ołtarz → Świętego Józefa. Święty Józef trzyma Dzieciątko Jezus, a w drugiej dłoni ma lilię – symbol czystości.

Za wejściem do kaplicy Świętego Antoniego dochodzimy do ołtarza → Świętej Anny Samotrzeciej.

Słowo „samotrzeć” pochodzi z języka staropolskiego i oznacza „sama z dwiema osobami” – czyli trzy osoby. Obraz przedstawia Św. Annę, Matkę Bożą i małego Jezusa. W rocaille u góry widnieje napis Si quaeris miracula (Jeśli szukasz cudów), gdyż niegdyś był tu cudowny obraz Świętego Antoniego, znajdujący się obecnie w kaplicy obok.

Między ołtarzami bocznymi znajdują się obrazy Drogi Krzyżowej z 1883 roku, namalowane przez Stani­sława Bryńskiego z Krakowa. Można je obejrzeć na stronie → Droga Krzyżowa.

Nawę północną kończy wspaniały ołtarz Świętego Krzyża. W obu ołtarzach końcowych znajdują się wnęki przeznaczone na obrazy – inaczej niż w przypadku ołtarzy bocznych. Po tej stronie we wnęce umieszczono Chrystusa Ukrzyżowanego, przywiezionego w 1951 roku ze zlikwidowanego klasztoru ze wschodnich rejonów Polski. W górnej części przedstawiono Modlitwę w Ogrojcu, choć wg niektórych źródeł miałaby to być pokutująca → Maria Magdalena.

W podstawie ołtarza znajduje się oszklona trumna z relikwiami Św. Klemensa I Rzymskiego. Więcej informacji o tym Świętym znajdą Państwo na stronie → Św. Klemens naszej witryny internetowej.

W rozświetlonej słońcem nawie południowej uwagę przykuwają – podobnie jak w nawie północnej – przede wszystkim ołtarze boczne. Ich ornamenty wydają się być weselsze i jaśniejsze, co pobudza odwiedzających do wysławiania i wielbienia Pana, sprawcy wszystkich rzeczy i źródła talentów.

Pierwszym ołtarzem, jaki napotykamy po minięciu po prawej stronie wejścia do krużganków, jest ołtarz → Świętego Jana z Dukli. Obraz przedstawia Św. Jana w chwili objawienia Matki Bożej z Dzieciątkiem. U dołu obrazu znajduje się opis, m. in. z datą śmierci Św. Jana z Dukli.

Następnie widzimy ołtarz z niezwykłym obrazem Matki Bożej Apokaliptycznej – brzemiennej Niewiasty obleczonej w słońce z księżycem pod stopami i wieńcem z gwiazd dwunastu na Jej głowie, depczącej apokaliptycznego Smoka (Ap. 12, 1 i nast.). Zauważalne jest pewne podobieństwo do → Matki Bożej z Guadalupe.

Trzecim z kolei jest ołtarz → Świętego Jana Kapistrana, założyciela prowincji OO. Bernardynów w Krakowie (w 1453 roku).

Obraz w ołtarzu przedstawia Świętego modlącego się o pomyślność odsieczy Belgradu w czasie wojny z Turcją w 1456 roku. W tle scena batalistyczna bitwy pod Belgradem.

Między ołtarzami bocznymi znajdują się obrazy Drogi Krzyżowej z 1883 roku, namalowane przez Stani­sława Bryńskiego z Krakowa. Można je obejrzeć na stronie → Droga Krzyżowa.

Zwieńczeniem nawy południowej jest piękny ołtarz Świętego Franciszka. We wnęce znajduje się obraz Świętego, obejmowanego przez Chrystusa Ukrzyżowanego. Jest to kopia obrazu słynnego hiszpańskiego malarza → Bartolomé E. Murillo. W górnej części przedstawiono scenę otrzymania stygmatów przez Św. Franciszka.

Obok ołtarza znajduje się wykonane z czarnego marmuru epitafium Andrzeja Justimont herbu Półkozic, zmarłego 12 marca 1662 roku.

Elegancka, → rokokowa kaplica Świętego Antoniego została wybudowana w 1757 roku dla otaczanego szczególną czcią wiernych obrazu Jezusa Biczowanego. Kaplica nie jest duża – ma wymiary ok. 7 × 7 m, jednak architektonicznie jest doskonała. Ma nawet własny system wentylacji, wspaniale działający w lecie i mogący iść w zawody z najnowszymi systemami klimatyzacyjnymi. W latach 1894-1962 w kaplicy tej przebywał łaskami słynący obraz → przeworskiej Matki Bożej Pocieszenia. Od tego czasu jest w niej cudowny obraz → Św. Antoniego, który uprzednio znajdował się w ołtarzu obok, obecnie Św. Anny Samotrzeciej.

Zwiedzanie kaplicy warto zaplanować na poranek albo letnie popołudnie. Jej umiejscowienie po północnej stronie kościoła powoduje, że tylko wtedy zagląda do niej słońce przez piękne, kolorowe witraże.

W kaplicy znajduje się ołtarz Św. Antoniego, wykonany przez przeworskiego rzeźbiarza Antoniego Rarogiewicza w stylu nawiązującym do rokokowego, w 1894 roku – w 700-letnią rocznicę urodzin Świętego. W ołtarzu umieszczony jest cudowny obraz Świętego Antoniego Padewskiego, namalowany około roku 1650 przez znanego bernardyńskiego malarza → Franciszka Lekszyckiego, działającego wówczas w naszym klasztorze. Obraz przestawia Świętego Antoniego z Dzieciątkiem Jezus; w tle po prawej stronie scena cudu z osłem. Szczegółowy opis podano na stronie poświęconej Św. Antoniemu.

Całości dopełnia bogato zdobiona rokokowa rama. Nad obrazem widnieje godło Franciszkanów z bijącymi od niego złocistymi promieniami. Po lewej stronie obrazu figura → Św. Jana Kapistrana, założyciela prowincji OO. Bernardynów w Krakowie, po prawej → Św. Bernardyna ze Sienny.

W kaplicy można znaleźć ponadto pozostałości polichromii maryjnych oraz XIX-wieczne, związane z postacią Św. Antoniego. W prawej (wschodniej) ścianie znajduje się epitafium z 1677 roku, poświęcone pamięci Jana Szomowskiego, wojskiego przemyskiego, zm. w roku 1668.

Zanim przejdziemy do prezbiterium, warto rozejrzeć się po nawie głównej, która mimo że nie obfituje w zabytki, reprezentuje elegancki, czysty styl. Obecny wygląd zawdzięcza przebudowie dokonanej w 1764 roku przez architekta Jana Degena. Podzielono wtedy jedną nawę na trzy, wybudowano typowo barokowe, ozdobione pilastrami kolumny oraz nowe sklepienie krzyżowe z półokrągłymi arkadami międzynawowymi.

U góry: widok nawy głównej i prezbiterium od strony wejścia.
U dołu: widok z ambony na nawę główną, wejście, chór i organy.

Widoczne nad chórem organy są trzecimi organami w naszym kościele. Pierwsze sprawiono w 1593 roku za czasów gwardiana O. Mikołaja z Radomia i umieszczono w prezbiterium, a w roku 1630 przeniesiono je na chór nad wejściem. Drugie organy zbudowano w 1771 roku i służyły do roku 1955, kiedy to sprowadzono i zainstalowano (po przebudowie) obecne. Są to organy 18 głosowe z dwoma manuałami (C0-f3) i pedałem (C1-d0).

Po obu stronach tęczy widać zachowane stare freski. Szczególnie interesujący jest fresk po stronie północnej (lewej), przedstawiający kościół od północnego wschodu – z dawnej drogi do Jarosławia i Lwowa (obecnej ulicy Tatarskiej), wraz z ówczesną bramą miejską. Ciekawostką jest fakt, iż freski te ciągną się dalej na murach, aż na obecny strych. Świadczy to o tym, że pierwotnie kościół był wyższy i miał bardziej stromy dach. Po południowej (prawej) stronie tęczy uwagę zwraca rokokowa ambona.

Powyżej: zachowany fresk z widokiem kościoła.
Po prawej: zabytkowa ambona. Na drugim planie ołtarz Św. Franciszka.

W przejściu między nawą główną a prezbiterium po stronie północnej znajduje się epitafium Hieronima Leżeńskiego z 1623 roku. U dołu tablicy widać fragment napisu odwróconego do góry nogami, tak jakby porzucono pracę, obrócono tablicę o 180° i zaczęto od nowa. Ten rozpoczęty napis odkryto przy okazji konserwacji epitafium.

Najważniejszym zabytkiem prezbiterium jest barokowy ołtarz główny, ufundowany w latach czterdziestych XVII wieku. Około 1900 roku został gruntownie odnowiony przez przeworskiego rzeźbiarza Antoniego Rarogiewicza, a ponownej renowacji poddano go w roku 2008.

W górnej części ołtarza widnieje scena otrzymania przez Św. Franciszka → odpustu Porcjunkuli od Chrystusa i Matki Bożej. Powyżej znajduje się postać zwycięskiego Św. Michała Archanioła. Asystują: po lewej → Św. Bonawentura, po prawej prawdopodobnie → Św. Ludwik z Tuluzy.

W centralnej części ołtarza znajduje się łaskami słynący obraz → Matki Bożej Pocieszenia, pochodzący prawdopodobnie z początków XVII wieku. Na zasuwie umieszczono obraz → Św. Barbary, dzieło → O. Franciszka Lekszyckiego, namalowany w 1646 roku. Powyżej na tarczy napis w języku łacińskim: Ista est speciosa inter filias Jerusalem (Ona jest przepiękna wśród córek Jerozolimy). Szczegółowe opisy zamieszczono na stronach poświęconych Matce Bożej Pocieszenia i Św. Barbarze.

U góry: łaskami słynący obraz Matki Bożej Pocieszenia.
U dołu: obraz Św. Barbary.

Całości dopełniają monumentalne postacie apostołów: po lewej – Św. Józefa, z lilią, po prawej – Św. Jana Ewangelisty, z księgą, w której widnieje pierwsze zdanie jego ewangelii: In principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum, Deus erat Verbum (Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga i Bogiem było Słowo).

Po bokach prezbiterium znajdują się piękne stalle z niepowtarzalnymi ornamentami, wykonane w 1646 roku przez bernardyna, brata Benedykta, odnowione w roku 2009. Warto przyjrzeć się również drzwiom do krużganku z gotyckim portalem o niezwykłej piękności, z łacińską inskrypcją UNUS – UNUM przypominającą o Jedynym Bogu.

Obok ołtarza znajdują się epitafia z XIX wieku: po stronie północnej rodziny Rosnowskich z Urzejowic i Krowicy a po południowej rodziny Fedorowiczów z Krzeczowic.

Południową ścianę prezbiterium ozdabiają trzy doskonałe obrazy, wykonane przez nieznanych artystów. Są to, patrząc w kolejności od ołtarza: słynni zakonnicy franciszkańscy, Ukrzyżowanie (ufundowany przez rodzinę Łomnickich w 1885 roku) i Zesłanie Ducha Świętego.

Na obrazie zakonników franciszkańskich przedstawieni są (od lewej): u góry → Św. Jan Kapistran oraz → Św. Paschalis Baylon, u dołu → Św. Franciszek, → Św. Antoni i → Św. Bernardyn ze Sienny.

Zakrystia, wyposażona w piękne, XIX-wieczne meble, jest niedużym i przytulnym, choć mrocznym pomieszczeniem. Przyozdobiona jest obrazami pasyjnymi autorstwa wspomnianego już bernardyńskiego malarza → O. Franciszka Lekszyckiego, który wykonał szereg prac dla naszego klasztoru w połowie XVII wieku. Warto zwrócić uwagę na gotyckie sklepienie kolebkowe i kamienne portale drzwi.

Wnętrze zakrystii.

Po obu stronach okna znajdują się obrazy wykonane najprawdopodobniej przez Franciszka Lekszyckiego, przedstawiające: po lewej – cierniem ukoronowanie, po prawej – biczowanie.

Na pozostałych ścianach umieszczono piękne miniatury pasyjne Franciszka Lekszyckiego, wyróżniające się niezwykłym realizmem, dbałością o najdrobniejsze szczegóły i kolorystyką. Po lewej stronie widzimy w kolejności: Ostatnią wieczerzę, Chrystusa w Ogrodzie oliwnym oraz Chrystusa przed Annaszem. Po prawej (od strony okna): Chrystusa przed Kajfaszem, Biczowanie, Upadek pod krzyżem oraz Przybicie do krzyża.

Ostatnia wieczerza.
Po lewej stronie widać niezainteresowane, bawiące się towarzystwo eleganckich dam i rycerzy. Warto przyjrzeć się uczniowi, który spogląda na widzów. Prawdopodobnie to autoportret Franciszka Lekszyckiego.

Chrystus z uczniami w Ogrodzie oliwnym.
Po lewej stronie wizja męki, po prawej scena ciągnięcia związanego Chrystusa przez oprawców.

Chrystus przed Annaszem.
Po prawej stronie u dołu twarz przysłuchującego się Św. Piotra.

Chrystus przed Kajfaszem.

Biczowanie.
Z tyłu po lewej stronie realistycznie oddany tłum gapiów, pośród których znajdują się także arcykapłani; po prawej sędziowie.

Chrystus upada pod krzyżem.
Przed Nim klęczy Św. Weronika z chustą. Nieco dalej grupka płaczących niewiast; w dalekim tle oczekująca Golgota.

Przybicie do krzyża.

Budynek klasztoru kształtowany był przez wiele stuleci. Najstarsza jego część znajduje się od strony wschodniej. Później dobudowano dwa pozostałe skrzydła od strony południowej oraz krużganek zachodni, dzięki czemu powstał wewnątrz mały ogródek – wirydarz. Ceglane mury – zwłaszcza w części wschodniej – mają wiele cech gotyckich: przypory i sklepienia kolebkowe oraz w krużganku zachodnim sklepienie gwiaździste. Od zewnątrz widoczne są romboidalne wzory, w jakie układana była cegła, oraz pozostałości ostrołukowych okien i drzwi.

Zwiedzanie zaczniemy od wschodniego krużganku (koło zakrystii), połączonego z prezbiterium unikatowym, kamiennym portalem. Krużganek ten przyozdobiony jest polichromią, której powstanie ocenia się na lata 1489-1500. Są to najstarsze freski w całym naszym obiekcie; niestety zostały nieświadomie mocno uszkodzone w czasie wcześniejszych prac modernizacyjnych. Odkryte zostały dopiero w 1962 roku. Obrazy te mają wymiary ok. 3,20 × 3 m i przedstawiają Upadek pod krzyżem i Ukrzyżowanie. Są one prawdopodobnie pozostałością cyklu drogi krzyżowej. Kostiumy przedstawionych osób wskazują na wiek XV, chociaż stylistyka obrazów jest jeszcze średniowieczna. Autorem ich jest przypuszczalnie Franciszek z Sieradza – najwybitniejszy w tym czasie artysta bernardyński, uprawiający także malarstwo ścienne.

Upadek pod krzyżem.
Na pierwszym planie klęczący Chrystus; po prawej u dołu widać Szymona Cyrenejczyka, powyżej Matka Boża i Św. Jan. W oddali widać grupę żołnierzy, w tym setnika na białym koniu. Po lewej stronie u góry postacie łotrów.

Ukrzyżowanie.
Po lewej stronie krzyża Matka Boża, w ciemnoczerwonej sukni i niebieskim płaszczu. Po prawej Św. Jan. U stóp krzyża klęczy Maria Magdalena. Poniżej mała postać w brązowym habicie, prawdopodobnie fundator dzieła.

Nad furtą klasztorną wita odwiedzających mały obraz przedstawiający zwycięską walkę Św. Michała Archanioła, pochodzący ze zlikwidowanego klasztoru w Krystynopolu (w środku). Zaraz za furtą oczekują nas w korytarzu dwa interesujące obrazy: → Św. Onufrego na pustyni, z cechami ikonografii cerkiewnej, (po lewej) oraz apoteozy Św. Franciszka (po prawej).

Najciekawszym pomieszczeniem za furtą klasztorną jest refektarz. Piękne sklepienie pokryte jest bogatą kolorową polichromią, nadającą mu jasny i pogodny charakter.

Na ścianie po prawej stronie, pod wnękami sklepienia, znajdują się obrazy przedstawiające bernardynów pełniących różne posługi duszpasterskie: niesienie Najświętszego Sakramentu ciężko chorej osobie, nauczanie dzieci (w tle charakterystyczna sylwetka naszego kościoła) oraz udzielanie rozgrzeszenia na polu walki I wojny światowej. Obrazy powstały w 1916 roku, ich autorem jest Jerzy Turnau z Mikulic.

Kończąc zwiedzanie dolnej, nieklauzurowej części klasztoru przechodzimy do krużganku zachodniego. Można tu podziwiać piękne → sklepienie gwiaździste, z interesującymi ozdobami pilastrów i zworników. Warto spojrzeć przez okno na tchnący spokojem dziedziniec klasztorny – wirydarz, z którego można podziwiać wieżę, mury kościoła i klasztoru.

Powyżej: krużganek zachodni z gotyckim sklepieniem.
Poniżej: widok wieży z wirydarza.